De rol van de organisatiecultuur bij gedragsverandering is groot, immers verandering van organisatiecultuur komt tot uitdrukking in ander gedrag van mensen in organisaties. De relatie tussen ‘cultuur’ en ‘gedrag’ kan het beste verduidelijkt worden met de drie cultuurniveaus van Schein: de artefacten, de beleden waarden en de basis veronderstellingen.
De artefacten zijn de zichtbare en waarneembare gedragspatronen en uitingen. Ze vormen het meest zichtbare cultuur niveau, maar zijn moeilijk te duiden of te ontcijferen. Het gaat om bijvoorbeeld de organisatiestructuur, omgangsvormen, kledingcode, inrichting en uitstraling van een bedrijf. Deze kunnen we waarnemen, maar het betekent nog niet dat we de betekenis ervan doorgronden.
De beleden waarden vormen het tweede en diepere cultuurniveau. Het gaat dan om de uitgangspunten die de organisatie heeft. Deze komen tot uitdrukking in de uitgesproken organisatiewaarden, strategieën, doelstellingen en de organisatiefilosofie. Het gaat om beschrijvingen waarmee de organisatie aangeeft waar ze voor staat en waar ze naar streeft.
De basisveronderstellingen vormen het derde en laagste cultuurniveau. Dat zijn de onbewuste, vanzelfsprekende overtuigingen, percepties, gedachten en gevoelens. Het gaat om de diepere dimensies van het menselijk bestaan: de aard van mensen, hun relaties, hun werkelijkheid en hun waarheid.
Gedragsverandering kan op verschillende niveaus worden ingezet. Veel aanpakken en interventies falen omdat zij de essentie van de cultuur (de onderliggende overtuigingen in een organisatie) negeren. Veel organisaties kiezen dan enkel een interventie op niveau van artefacten of beleden waarden (door bijv. presentatie door het management of training/opleiding, workshops die accent leggen op het waarneembare gedrag) en gaan daarmee vanuit dat men ‘het’ begrijpt en conform het gewenste gedrag gaat werken. Echter cultuurverandering vergt dat de drie niveaus in samenhang bekeken en beïnvloed worden.
het Programmahuis heeft veel aandacht voor de integratie van deze drie niveaus bij het ontwerpen en begeleiden (toepassen) van interventies die raken aan cultuur en daarmee samenhangende gedragsagenda.